De toepassing van geluidabsorberende materialen door architecten

Enkele jaren geleden heeft een afstudeerder van de Delftse Faculteit Bouwkunde een mini-enquête gehouden onder vijf architecten over de toepassing van akoestische materialen in de praktijk. De steekproef is natuurlijk veel te klein om er conclusies aan te verbinden, maar desondanks zijn er enkele uitkomsten die aan de vergetelheid ontrukt dienen te worden.

Alle architecten zeiden groot belang te hechten aan een goed akoestisch klimaat in hun gebouwen. Toch waren twee van de architecten de mist ingegaan bij hun allereerste project. Na oplevering moest alsnog absorptiemateriaal worden aangebracht. Ze hadden het probleem onderschat dan wel er domweg niet aan gedacht. Twee anderen hadden soortgelijke ervaringen, maar waren in de ontwerpfase behoed voor fouten door hun collega's op het bureau. Als de steekproef zou deugen, was er dus bij 80% van de beginnende architecten wat mis. Faalt het onderwijs? Of zijn er wettelijke regels nodig om architecten te dwingen? En de opdrachtgevers dan? Mag daarvan worden verwacht dat zij het wel weten?

Wat de regels aangaat is er nog een andere architectenmening interessant. Eén van de architecten zei alleen rekening te houden met de akoestiek indien hij er wettelijk toe zou worden gedwongen; "het architectenvak is al uitgebreid genoeg". Dat legt de opdracht voor een goed akoestisch klimaat dus bij de overheid. In dit verband is het opmerkelijk dat er in het bouwbesluit maar één maximale nagalmtijd staat: voor trappenhuizen. De norm voor klaslokalen is een paar jaar geleden verwijderd. Kennelijk dacht men dat opdrachtgever en architect er samen wel uit konden komen.

Al rondlopend door gerealiseerde gebouwen vallen de volgende punten op:

In kantoren vindt men eigenlijk altijd een akoestisch plafond dat het werken veraangenaamt. Kennelijk wordt er niet gevraagd óf er absorptie moet worden aangebracht, maar gaan de vragen alleen over de hoeveelheid, de kwaliteit en de prijs [[1]].
In schoollokalen voor het basisonderwijs gaat het meestal goed, al zullen we verderop in het verhaal daar nog wat van tegenkomen. Maar waarom gaat het dan soms mis in instellingen voor voortgezet of hoger onderwijs? Zijn dat andere architecten en/of andere opdrachtgevers?
En waarom gaat het dan zo vaak mis in de aanpalende gymnastieklokalen? De school zelf is dan voorzien van absorptie, de gymzaal is een lawaaiige echoput.
Waarom gaat het meestal goed in ziekenhuizen en zo vaak mis in extramurale instellingen. Ze worden inderdaad boordeeld door twee verschillende instanties, maar dat moet toch makkelijk te stroomlijnen zijn?
Cafés en restaurants hebben in de sites waarin ze worden beoordeeld een aparte categorie "geluid". De bezoeker weet dan welk etablissement beter kan worden vermeden. De keuze voor het akoestisch klimaat en daarmee het publiek ligt bij de uitbater. Gezien de wanhoop van sommige eigenaren is hij/zij lang niet altijd in staat om vooraf een inschatting te maken.

Enkele mislukte en/of verbeterde voorbeelden van geluidabsorberende materialen in het architectonisch ontwerp

Gelukkig kunnen we honderden gevallen laten zien van situaties waarin de absorptie vakkundig is aangebracht. Maar boeken over bouwfouten zijn buitengewoon leerzaam. Vervelend is wel dat de desbetreffende beleidsmakers, opdrachtgevers, architecten en adviseurs met een schuldcomplex worden opgezadeld. De komende opsomming is geschreven vanuit de eerste doelstelling. Voor ieder negatief voorbeeld kunnen er zo een paar andere worden opgevoerd.


© Lau Nijs, S7_06391	© Lau Nijs, S7_06392

Het metalen dak is populair. Er zijn twee uitvoeringen, met en zonder absorptie. De linker foto toont een ruimte zonder absorptie in het dak. Het personeel klaagt steen en been. De gymzaal had dezelfde materialisatie, maar daar werd de akoestische absorptie later opgevoerd met een systeemplafond. De optie met absorberend metaal was ongetwijfeld simpeler en harmonieuzer geweest.


© Lau Nijs, IMG_3690	© Lau Nijs, D2_05197

Nog een voorbeeld van een niet-absorberend stalen dak in een gymzaal(links). Gymzalen zijn berucht, ten dele omdat de oude normgetallen niet deugden. De gymleerkrachten in deze ruimte liepen met succes te hoop waarna de oplossing werd gezocht in wandabsorptie (rechts).


© Lau Nijs, i8_02312	© Lau Nijs, i8_02316

Hoewel het moeilijk te zien is, toont de linker foto een geval waarbij wél de absorberende plafondvariant is gebruikt. Het is een aanbouw aan een bestaande kantine/café. Die bestaande kantine is (tegelijkertijd?) "opgeknapt" waarbij de (bruine) absorberende plafondtegels zorgvuldig zijn dichtgeverfd. Het oude deel galmt nu, in het nieuwe deel is een gesprek veel eenvoudiger.


© Lau Nijs, D2_01556 en 1546	© Lau Nijs, D2_01545 en 1551

Helaas komt het ook voor dat het oude deel beter is dan het nieuwe. Links boven geeft een beeld van de Aula van de TUDelft. Het gebouw is gebouwd in de tweede helft van de zestiger jaren; het zit vol met absorberende platen. De kantine (rechtsboven) is in de jaren 80 toegevoegd. Het plafond (links onder) absorbeert niet of nauwelijks. De spatiëring is te groot en er zit geen absorptie achter de spleetjes. Het is daardoor een lawaaiige omgeving. Het personeel klaagt en lunchgangers die met elkaar willen spreken mijden de ruimte. Het vervelende van dit soort situaties is dat ze net niet echt "slecht" zijn. Ze moeten als "matig" worden betiteld. Echt slechte situaties worden meestal direct aangepakt; de matige situaties blijven jarenlang in stand. Het is altijd weer een verademing om de kantine in het nieuwe gedeelte te verlaten en het oude gedeelte te betreden (rechtsonder).


© Lau Nijs, D2_05699	© Lau Nijs, D2_05696

Een restauranthouder heeft zelf maatregelen getroffen. "Helpt dit?" is de standaardvraag op college. Vrijwel iedereen komt er wel achter dat het gebruikte doek op zich te dun is. Het hangt dus af van de laag absorptiemateriaal die bovenop het doek is gelegd.


© Lau Nijs, S7_07823	© Lau Nijs, S7_07830

Twee ruimten in een dezelfde instelling voor verstandelijk gehandicapten. De linker ruimte is voorzien van een akoestisch lattenplafond en geeft geen aanleiding tot klachten. De rechter is voorzien van een systeemplafond. Merkwaardigerwijs werd over deze ruimte, de aanliggende ruimten en de gangen stevig geklaagd. De verklaring was verrassend: bij nadere beschouwing en nameting bleek een niet-absorberende tegel te zijn gebruikt. Een fout ordernummer doorgegeven? De verkeerde pallet met tegels gestuurd?


© Lau Nijs, Dngn5590	© Lau Nijs, Dngn5592

Instellingen voor gehandicapten hebben het akoestisch sowieso moeilijk. Soms is het geproduceerde geluid aanzienlijk en er zijn meestal meerdere geluidbronnen tegelijk.

Links toont een situatie waarin eigenlijk een akoestische plafond was bedoeld door de architect. De ruimten worden echter gehuurd en de eigenaar heeft de plafonds in de woonkamers wegbezuinigd. In de gangen zijn de plafonds wel gehandhaafd.

Het akoestisch klimaat wordt gered door het absorberende bankstel, maar vooral doordat de leden van deze bewonersgroep "elkaar laten uitpraten". Als er een andere groep wordt gehuisvest (dergelijke wisselingen in instellingen zijn aan de orde van de dag) ontstaat weer typisch een langdurig "matige" situatie. Een ruimte in een instelling verdient altijd extra absorptie.


© Lau Nijs, IMG_5925	© Lau Nijs, D2_14005

Als er absorberende vlakken worden aangebracht dienen ze ook nog minimale afmetingen te hebben. De linker foto toont plafondeilanden van geperforeerde gipsplaten (plus absorberend materiaal), zoals die in alle lokalen en de gangen van een school waren aangebracht. De hoeveelheid was voldoende om te voldoen aan het toenmalige bouwbesluit. Echter, de leerkrachten van de school vonden het akoestisch klimaat onvoldoende [[2]], zodat later extra eilanden van akoestisch schuim zijn toegevoegd. Het was waarschijnlijk handiger, goedkoper en fraaier geweest als direct het gehele plafond bekleed was.

Nog een school waarin het plafondeiland te klein is. Ditmaal is dat gedaan om het plafond te laten koelen en verwarmen via betonkernactivering. Omdat alle andere oppervlakken keihard zijn is de nagalmtijd te lang. Het gebrek aan absorberend oppervlak had kunnen worden gecompenseerd op de achterwand.


© Lau Nijs, S7_06929	© Lau Nijs, S7_06924

Twee aanliggende vertrekken in een kinderdagverblijf. Om de een of andere reden is in het rechter lokaal wel absorptie aangebracht en in het linker niet. De meubilering zorgt nauwelijks voor aanvulling. Juist in dit soort situaties horen ook betrekkelijke akoestische leken (het personeel) het verschil onmiddellijk en ontstaan er klachten over de linker situatie.

Tot besluit het ideale plafond. Strijk neer op een terras en verbaas U over de voortreffelijke spraakverstaanbaarheid, ook bij een overvolle bezetting. Het contrast met de binnenzijde van veel restaurants en cafés is soms erg pijnlijk.

Trouwens, ook muziek kan, met name op een niet al te groot plein buitengewoon mooi klinken.

[1] En zo hoort het ook. Niemand vraagt zich af of er in een ruimte een deur moet. Het gaat slechts over de maat, prijs, kleur, enz, enz, van de deur. En in de welhaast onvermijdelijke bezuinigingsronde wordt er ook zelden voor gekozen om de deur dan maar 1.20 m hoog te maken.

[2] Terecht, de waarden uit het bouwbesluit deugden niet.